کفاره روزه غیر عمد یکی از احکام شرعی در فقه اسلامی است که در شرایط خاصی بر فرد واجب می شود. این نوع کفاره معمولا زمانی مطرح می شود که فرد به دلیل عذر شرعی (مانند بیماری، سفر یا شیردهی) نتواند روزه ماه رمضان را بگیرد و تا رمضان بعدی نیز قضای آن را به جا نیاورد، یا در مواردی که روزه به صورت غیر عمدی باطل شود. در ادامه، ابتدا به توضیح چیستی کفاره روزه غیر عمد پرداخته و سپس نظرات سه مرجع تقلید برجسته، یعنی آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله خامنه‌ای و آیت‌ا لله سیستانی، درباره اینکه با پول کفاره چه چیز هایی می توان خرید، بررسی می شود.
همچنین ببینید: میزان زکات فطریه و کفاره ۱۴۰۴
کفاره روزه غیر عمد شامل چه چیزهایی می‌شود؟
کفاره روزه غیر عمد به جریمه ای گفته می شود که فرد باید برای هر روز روزه‌ای که به دلیل عذر شرعی نگرفته یا قضای آن را تا رمضان بعدی به تاخیر انداخته، پرداخت کند. این کفاره معمولا به صورت دادن طعام به فقرا تعریف می شود. بر اساس احکام شرعی، مقدار این طعام برای هر روز یک “مُد” (حدود ۷۵۰ گرم) از گندم، آرد، نان، جو یا مواد غذایی مشابه است که باید به یک فرد فقیر یا مسکین داده شود. این مقدار باید به گونه ای باشد که نیاز غذایی یک نفر را برآورده کند. در برخی موارد، با اطمینان به اینکه فقیر با پول دریافتی طعام مورد نظر را خریداری می کند، پرداخت پول به جای طعام نیز جایز دانسته شده است.
کفاره روزه غیر عمد شامل مواردی زیر می شود:
- زن باردار: اگر روزه گرفتن برای زن باردار یا جنین او ضرر داشته باشد و تا رمضان بعدی قضا نکند.
- زن شیرده: اگر روزه گرفتن برای مادر شیرده یا نوزادش ضرر داشته باشد و قضا تا رمضان بعدی به تاخیر بیفتد.
- بیماری: اگر فرد به دلیل بیماری نتواند روزه بگیرد و بیماری تا رمضان بعدی ادامه یابد یا قضا نکند.
- سفر: اگر فرد به دلیل سفر معذور باشد و تا رمضان بعدی قضای روزه را انجام ندهد.
- پیری یا ضعف شدید: اگر فرد به دلیل کهولت سن یا ضعف جسمانی شدید نتواند روزه بگیرد و امکان قضا هم نداشته باشد.
- عادت ماهانه یا نفاس: اگر زن به دلیل حیض یا نفاس روزه نگیرد و قضا را تا رمضان بعدی به تاخیر بیندازد (هرچند در این مورد معمولا فقط قضا واجب است، اما اگر تاخیر عمدی باشد ممکن است کفاره هم لازم شود).
این کفاره با کفاره روزه عمدی (که شامل اطعام ۶۰ فقیر یا ۶۰ روز روزه گرفتن است) متفاوت است و میزان آن سبک‌تر است، زیرا در اینجا عمدی در باطل کردن روزه وجود ندارد.
با پول کفاره روزه غیر عمد چه چیز هایی می توان خرید؟
نظر مراجع تقلید درباره نحوه مصرف پول کفاره ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد. در ادامه، دیدگاه‌های آیت‌ا لله مکارم شیرازی، آیت الله خامنه‌ای و آیت الله سیستانی بررسی می شود:
نظر آیت الله ناصر مکارم شیرازی:
آیت الله مکارم شیرازی معتقدند که کفاره روزه غیر عمد برای هر روز، دادن یک مد طعام (حدود ۷۵۰ گرم گندم یا مشابه آن) به فقیر است. در مورد پرداخت پول به جای طعام، ایشان تاکید دارند که صرف دادن پول کافی نیست، مگر اینکه فرد یقین داشته باشد که فقیر با آن پول، نان یا طعام مورد نظر را خریداری می کند. از نظر ایشان، با پول کفاره می توان موادی مانند نان، گندم، آرد یا حتی غذا هایی مانند آش و ماکارونی خرید، به شرطی که این موارد به عنوان غذا قابل استفاده باشند و یک نفر را سیر کنند. با این حال، خرید موادی مانند گوشت به تنهایی یا شیر خشک برای نوزاد، بنا بر احتیاط واجب، کفایت نمی کند.
نظر آیت الله سید علی خامنه ای:
آیت الله خامنه‌ای نیز مقدار کفاره غیر عمد را برای هر روز یک مد طعام (حدود ۷۵۰ گرم گندم، نان یا مشابه آن) تعیین کرد ه‌اند. ایشان می‌ف رمایند که دادن پول به جای طعام به تنهایی کافی نیست، اما اگر اطمینان وجود داشته باشد که فقیر با آن پول طعام مورد نظر را می‌خرد و به عنوان کفاره قبول می‌کند، اشکال ندارد. از نظر ایشان، با پول کفاره می توان گندم، نان، آرد یا موادی که به طور معمول به عنوان طعام شناخته می شوند، تهیه کرد. همچنین، ایشان توصیه می‌کنند که در صورت عدم دسترسی به فقیر، می‌توان مبلغ را به دفاتر مراجع یا موسسات خیریه تحویل داد تا به مصرف صحیح برسد.
نظر آیت الله سید علی سیستانی:
آیت‌الله سیستانی نیز برای کفاره روزه غیر عمدپرداخت ۷۵۰ گرم نان، گندم یا ماکارونی به ازای هر روز را کافی می‌دانند. ایشان صراحتا بیان می‌کنند که پول به تنهایی از کفاره کفایت نمی‌کند و باید طعام به فقیر داده شود. با این حال، اگر پول به فقیر داده شود و او با آن طعام مورد نظر را تهیه کند، این عمل پذیرفته است. از نظر ایشان، با پول کفاره می توان نان، گندم یا ماکارونی خرید، اما تأکید بر این است که این مواد باید به دست فقیر برسد و صرف امور دیگر نشود.
نکات مهم کفاره
- اگر دسترسی به فقیر ممکن نباشد، می توان پول کفاره را به موسسات خیریه یا دفاتر مراجع تحویل داد، به شرطی که مشخص شود برای کفاره است.
- مقدار دقیق پول بسته به قیمت طعام در منطقه متفاوت است و باید بر اساس نرخ روز محاسبه شود.
- احتیاط در انتخاب نوع طعام و اطمینان از رسیدن آن به فقیر، از اصول مشترک در فتاوای این مراجع است.
زمان پرداخت کفاره روزه عمدی و غیر عمدی در سال جاری چیست؟
سوال: کفاره روزه عمدی یا غیر عمدی مربوط به امسال را چه زمانی باید پرداخت کرد؟
پاسخ:
کفاره روزه غیر عمدی: اگر فرد به دلیل عذر شرعی (مثل بیماری، بارداری یا شیردهی) نتواند روزه بگیرد، باید قضای آن را تا پیش از ماه رمضان سال آینده به جا آورد. در صورتی که عذر برطرف شود و قضا تا رمضان بعدی انجام نشود، کفاره غیر عمدی واجب می‌شود که باید در همان زمان (پس از رمضان سال بعد) پرداخت شود.
کفاره روزه عمدی: کفاره روزه عمدی (مثل شکستن عمدی روزه بدون عذر شرعی) باید هر زمان که فرد توانایی دارد پرداخت شود و تأخیر در آن جایز نیست، مگر اینکه به دلیل ناتوانی مالی یا عدم دسترسی به فقیر به تعویق بیفتد.
محاسبه نرخ کفاره سال‌های گذشته چگونه است؟
سوال: اگر کسی از سال یا سال‌های گذشته کفاره‌ای بدهکار باشد، آیا کفاره با نرخ همان سال محاسبه می‌شود یا نرخ امسال؟
پاسخ: کفاره روزه، چه عمدی و چه غیر عمدی، بر اساس نرخ روز و سالی که فرد قصد پرداخت آن را دارد محاسبه می‌شود. به عبارت دیگر، قیمت طعام (مثل گندم یا نان) در زمان پرداخت ملاک است، نه قیمت آن در سالی که روزه باطل شده یا قضا به تاخیر افتاده است.
آیا می‌توان کفاره زیاد را قسطی پرداخت کرد؟
سؤال: اگر کسی کفاره زیادی بر عهده داشته باشد، آیا می‌تواند آن را قسطی پرداخت کند یا باید یکجا باشد؟
پاسخ: بله، فرد می‌تواند کفاره را به صورت قسطی پرداخت کند. هیچ الزامی برای پرداخت یکجای کفاره وجود ندارد، به‌ویژه اگر مقدار آن زیاد باشد یا فرد از نظر مالی در تنگنا قرار داشته باشد. مهم این است که نیت پرداخت کفاره داشته باشد و به تدریج آن را ادا کند.
نتیجه گیری
هر سه مرجع بر این نکته اتفاق نظر دارند که کفاره روزه غیر عمد، دادن طعام به فقیر است و پرداخت پول به تنهایی کافی نیست، مگر در شرایطی که اطمینان به خرید طعام توسط فقیر وجود داشته باشد. آیت الله مکارم شیرازی انعطاف بیشتری در نوع طعام (مانند آش یا ماکارونی) نشان می‌دهند، در حالی که آیت الله سیستانی و خامنه‌ای بیشتر بر نان، گندم و موادی از این دست تأکید دارند. در عمل، با پول کفاره می توان نان، گندم، آرد یا غذاهایی که به طور معمول مصرف می شوند را خرید، اما باید دقت کرد که این موارد به مصرف فقیر برسد و صرف امور دیگر نشود.