زکات فطره یکی از واجبات شرعی در دین اسلام است که در پایان ماه مبارک رمضان و همزمان با عید سعید فطر بر افراد واجد شرایط واجب می شود. این زکات برای پاکسازی روزه دار از خطا ها و گناهان احتمالی در طول ماه رمضان و همچنین کمک به نیازمندان وضع شده است. یکی از سوالات رایج در این زمینه این است که اگر شخصی در شب عید فطر مهمان باشد، پرداخت فطریه او بر عهده کیست؟ پاسخ به این سوال به شرایط مهمان، زمان ورود او، و دیدگاه مراجع تقلید بستگی دارد. در این مقاله به بررسی این موضوع می پردازیم و سپس نظرات سه مرجع برجسته، یعنی حضرت آیت الله خامنه‌ای، آیت الله سیستانی و آیت الله مکارم شیرازی را بیان می کنیم.
همچنین ببینید: زمان پرداخت فطریه
مفهوم فطریه و نان خور
فطریه بر کسی واجب است که در غروب شب عید فطر (یعنی پایان آخرین روز ماه رمضان) بالغ، عاقل، هوشیار و غیرفقیر باشد. این فرد موظف است فطریه خود و کسانی که نان خور او محسوب می شوند را بپردازد. نان‌خور به کسی گفته می شود که از نظر عرفی و شرعی تحت تکفل فرد باشد، یعنی هزینه زندگی او به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر عهده آن فرد باشد. این شامل اعضای خانواده (مانند همسر و فرزندان) و در برخی موارد مهمانان نیز می شود. اما اینکه آیا مهمان شب عید فطر نان خور محسوب می شود یا نه، به شرایط خاص و نظر فقهی مراجع بستگی دارد.
شرایط مهمان و فطریه
برای تعیین اینکه فطریه مهمان بر عهده کیست، چند عامل کلیدی بررسی می شود:
زمان ورود مهمان: آیا مهمان قبل از غروب شب عید فطر وارد خانه میزبان شده یا بعد از آن؟
مدت اقامت: آیا مهمان فقط برای یک وعده (مثلا افطار) آمده یا قصد ماندن طولانی تر دارد؟
وابستگی مالی: آیا مهمان از نظر مالی و معیشتی به میزبان وابسته است یا مستقل است؟
رضایت میزبان: آیا میزبان با حضور مهمان موافق است و او را پذیرفته است؟
در فقه اسلامی، اگر مهمان قبل از غروب شب عید فطر وارد خانه شود و به عنوان نان خور میزبان محسوب گردد، فطریه او بر عهده میزبان است. اما اگر فقط برای افطار دعوت شده و قصد ماندن طولانی ندارد، معمولا نان خور به حساب نمی آید و فطریه اش بر عهده خودش باقی می ماند.
همچنین ببینید: کفاره روزه غیر عمد چیست و شامل چه کسانی است
اختلاف نظر در تعریف نان خور
یکی از موضوعات مورد اختلاف میان فقها، تعریف دقیق نان خور است. برخی مراجع معتقدند که مهمان با یک شب حضور، نان‌خور محسوب نمی شود و باید خودش فطریه اش را بپردازد، مگر اینکه وابستگی مالی و معیشتی طولانی مدت با میزبان داشته باشد. در مقابل، برخی دیگر حتی مهمان یک‌شبه را هم نان خور می‌دانند، به ویژه اگر قبل از غروب وارد شده باشد و شب را نزد میزبان بماند.
احکام کلی درباره فطریه مهمان
- اگر مهمان قبل از غروب شب عید فطر وارد شود و شب را نزد میزبان بماند و عرفا نان خور او محسوب شود (مثاً میزبان مخارجش را بر عهده بگیرد)، فطریه اش بر عهده میزبان است.
- اگر مهمان فقط برای افطار دعوت شده و پس از آن به خانه خود بازمی گردد، فطریه اش بر عهده خودش است.
- اگر مهمان بعد از غروب وارد شود، در اکثر موارد فطریه بر عهده خودش است، مگر اینکه به عنوان نان خور میزبان محسوب شود که در این صورت احتیاط واجب رعایت می شود.
فطریه مهمان شب عید فطر نظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (رهبری)
طبق فتوای حضرت آیت‌ا لله خامنه‌ای، مهمان اگر نان خور صاحب خانه محسوب شود، فطریه او بر عهده میزبان است، مگر اینکه مهمان به وکالت از طرف میزبان فطریه را خودش بپردازد. اما ایشان تاکید دارند که مهمان با یک شب حضور، نان‌خور محسوب نمی‌شود. بنابراین، اگر شخصی فقط شب عید فطر مهمان باشد و وابستگی مالی طولانی‌مدت به میزبان نداشته باشد، فطریه‌اش بر عهده خودش است. به عبارت دیگر، در نظر ایشان، نان‌خور بودن نیازمند تداوم و وابستگی عرفی است و یک شب مهمانی این شرط را محقق نمی‌کند.
فطریه مهمان از نظر حضرت آیت الله العظمی سیستانی
آیت‌الله سیستانی معتقدند که فطریه مهمانی که قبل از غروب شب عید فطر وارد خانه میزبان شده و شب را آنجا می‌ماند و عرفاً نان‌خور میزبان محسوب می‌شود (هرچند موقتاً)، بر عهده میزبان است. اما اگر مهمان فقط برای افطار شب عید دعوت شده باشد و شب را نماند، نان خور به حساب نمی آید و فطریه اش بر عهده خودش است. همچنین اگر مهمان بعد از غروب وارد شود و نان خور محسوب شود، احتیاط واجب این است که یا میزبان یا مهمان فطریه را بپردازد، و بهتر است یکی از آنها با اجازه دیگری این کار را انجام دهد تا از تکرار یا اشکال شرعی جلوگیری شود.
حکم فطریه مهمان شب عید فطر مکارم
آیت الله مکارم شیرازی می‌فرمایند که فطریه مهمان بر عهده صاحب خانه نیست، مگر اینکه مهمان برای چند شب نزد او بماند و به‌گونه ای نان خور او محسوب شود. به نظر ایشان، اگر مهمان فقط برای شب عید دعوت شده باشد (مثلا برای افطار یا شام)، فطریه‌اش بر عهده میزبان نیست و خود مهمان باید آن را بپردازد. همچنین اگر مهمان قبل از غروب وارد شود و نان خور دائمی میزبان باشد (مثلا قصد اقامت طولانی داشته باشد)، فطریه اش بر عهده میزبان خواهد بود.
همچنین ببینید: تبریک عید فطر ۱۴۰۴
مهمانی که فقط شب عید فطر به خانه انسان بیاید؟
نتیجه گیری
در مجموع، فطریه مهمان در شب عید فطر به شرایط خاص و نظر مرجع تقلید فرد بستگی دارد. اگر مهمان قبل از غروب وارد شود و نان‌خور میزبان محسوب گردد، در نظر آیت الله سیستانی و در برخی موارد آیت‌الله مکارم شیرازی، فطریه بر عهده میزبان است. اما آیت الله خامنه‌ای تاکید دارند که یک شب مهمانی کافی نیست و فطریه بر عهده خود مهمان باقی می‌ماند، مگر اینکه وابستگی بیشتری وجود داشته باشد. برای اطمینان بیشتر، بهتر است با توجه به مرجع تقلید خود عمل کنید و در صورت شک، می‌توانید با هماهنگی میزبان و مهمان، یکی از طرفین فطریه را پرداخت کند تا از هرگونه شبهه شرعی جلوگیری شود.